Zasób wiadomości dzieci o otaczającej rzeczywistości i zasób ich doświadczeń jest bardzo niewielki. Stąd wiele przedmiotów i zjawisk jest dla dzieci czymś nowym, czasem niezrozumiałym. Biorąc to pod uwagę, a także fakt, że dziecko w wieku przedszkolnym myśli konkretnie w oparciu o to, co widziało, słyszało, co stanowiło przedmiot jego działania, należy dążyć, aby poznawanie miało charakter konkretny, by przebiegało w bezpośrednim zetknięciu z przedmiotami, faktami i zjawiskami oraz w powiązaniu z działaniem.
Dziecku w wieku przedszkolnym nie powinno się przekazywać wiadomości o nieznanych zupełnie rzeczach drogą przekazu słownego. To, co ma poznać, powinno zobaczyć – i to w miarę możliwości w naturalnym środowisku. Mówiąc o procesie kształtowania pojęć u dzieci pamiętamy, że tworzenie tych pojęć zależne jest od poznawania przedmiotów lub zjawisk w drodze bezpośredniego kontaktu z nimi, poznawania prawidłowej nazwy oraz wyodrębniania charakterystycznych i istotnych cech danego przedmiotu lub zjawiska. Takie poznawanie i taka droga kształtowania pojęć wymaga niejednokrotnie wyjścia poza teren przedszkola w celu umożliwienia dzieciom obserwacji otoczenia, a niekiedy działania w nim. Dlatego w naszym przedszkolu, od 2002 roku realizowany jest autorski program środowiskowo-przyrodniczy „Moje miasto Ząbki”. To program oparty na zaplanowanych i zorganizowanych, spacerach i wycieczkach. Ważnym argumentem uzasadniającym potrzebę organizowania wycieczek jest fakt, że stanowią one dla dzieci zawsze radosne przeżycie, urozmaicenie codziennego życia. A to, że dziecko poznaje w atmosferze emocjonalnego zaangażowania, powoduje łatwiejsze i trwalsze przyswajanie. Przez bezpośredni kontakt z otoczeniem uzyskujemy najlepsze rezultaty wychowawcze.
Spacery i wycieczki są jedną z form pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. W metodyce przedszkolnej obie wymienione formy wyjścia poza teren przedszkola ujmowane są najczęściej łącznie. Trudno jest niekiedy różnicować i powiedzieć w sposób ścisły, kiedy wyjście z dziećmi poza teren przedszkola jest spacerem, a kiedy wycieczką. Cel organizowania spacerów wynika głównie z potrzeby zapewnienia dzieciom pobytu na świeżym powietrzu, natomiast cele wycieczek są bardziej różnorodne i wszechstronne. Ogólnie ujmując można je określić następująco:
- poznawanie otoczenia w bezpośrednim kontakcie z nim,
- kształtowanie postaw moralno – społecznych, patriotycznych i estetycznych;
- dostarczanie przyjemności i odpoczynku.
W pierwszym wypadku w celu wycieczki występują elementy dydaktyczne: wzbogacanie lub uściślanie wiadomości, kształtowanie pojęć, rozwijanie procesów poznawczych, np. spostrzegania, uwagi, a także procesów myślowych tego rodzaju, jak porównywanie, analiza i synteza oraz uogólnianie. Kontakt z nowym, ciekawym środowiskiem pobudzi dzieci do wypowiadania się i stawiania pytać, co wpłynie na rozwój mowy. Jednocześnie wpływać on będzie na kształtowanie się postawy dziecka – wyrabianie właściwego stosunku do otoczenia, odczuwania jego piękna, uczuciowego wiązania z najbliższym środowiskiem i krajem ojczystym.
W odniesieniu do drugiego zasadniczego elementu wycieczki, celem jej będzie stworzenie dzieciom możliwości wypoczynku w pięknym otoczeniu przyrodniczym, dostarczenie przyjemności przez dłuższy i atrakcyjny pobyt np. w lesie, na łące lub nad rzeką, urozmaicenie codziennego życia. Wskazane cele wycieczek, jak też osiągane wartości, chociaż rozpatrywane oddzielnie, w realizacji występują łącznie i są od siebie uzależnione. Istnieje nie tyko możliwość, ale konieczność realizowania wymienionych wyżej celów i zadań w sposób całościowy poprzez każdą wycieczkę lub spacer. Aby jednak praca miała charakter świadomy i systematyczny, trzeba każdorazowo, gdy przygotowujemy wycieczkę , wyodrębnić cel zasadniczy, pamiętając jednak o tym, że każda wycieczka – to doskonała okazja do wyzwalania wielostronnej aktywności dzieci.
Mówiąc o celach, a więc i o roli wycieczek w pracy wychowawczej, należy dostrzegać także ich znaczenie dla kształtowania stosunków między dziećmi. W czasie wycieczki łączy dzieci wspólne radosne przeżycie, co sprawia, że wytwarza się przyjemna atmosfera, ułatwiająca serdeczne kontakty, okazywanie sobie uprzejmości, wyzwalająca serdeczność i koleżeńskość. Dzieci chętnie pomagają sobie, dzielą się tym, co posiadają. Serdeczne kontakty nawiązują dzieci podczas spacerów i wycieczek z ludźmi dorosłymi – uczą się odnosić do nich uprzejmie, kulturalnie i życzliwie, okazując swą wdzięczność za udzielane wyjaśnienia, okazywaną pomoc i opiekę.
W ten sposób podczas wycieczki, której głównym celem jest przyjemność i wypoczynek, wzbogacamy i uściślamy wiadomości, rozwijamy zdolność obserwacji i budzimy zainteresowania przyrodnicze. Kształtujemy nawyki kulturalnego zachowania się. Dostarczamy przeżyć wyzwalając wyobraźnię twórczą, która odtwarzana jest w działalności plastycznej lub słownej dzieci.
Wszystkie omówione wyżej cele i wartości wycieczek mogą wystąpić także podczas każdego spaceru, chociaż w sposób mniej wszechstronny i systematyczny. Zarówno podczas wycieczki, jak i spaceru mogą zaistnieć nieprzewidziane, a wychowawczo pożądane sytuacje, które można wykorzystać. Idąc na spacer nie pominiemy ciekawie udekorowanej wystawy sklepowej, która zainteresuje dzieci, świeżo rozkwitłych kwiatów na klombie w parku lub skwerku, pracy przy naprawianiu drogi lub torów kolejowych itp. Każdą taką okazję należy wykorzystać, by dowiedzieć się czegoś nowego, coś pokazać i podziwiać.
Maria Jolanta Bizub